Zgon turysty – konieczność powołania odpowiedniego lekarza przez starostę?

ANALIZY I KOMENTARZE - SAS 4 / 2019

Wakacje, czas urlopów, wypoczynków, turyści odwiedzają w Polsce ciekawe miejsca. Niestety sielankę przerywa śmierć turysty i zaczyna się problem – kto ma stwierdzić zgon i jego przyczyny.

Karta zgonu wydawana w takim przypadku jest niezbędna, aby przedłożyć ją kierownikowi urzędu stanu cywilnego, który uzupełnia ją wraz z adnotacją o zarejestrowaniu zgonu w rejestrze stanu cywilnego lub adnotacją o zgłoszeniu zgonu, oraz należy dostarczyć ją administracji cmentarza w celu pochowania zwłok. Nie jest to niestety akademicki wywód, ale sytuacja, z którą mamy do czynienia w praktyce, i która zmusiła autora do poczynienia niniejszego tekstu. Problemem jest obowiązujący stan prawny, a mianowicie ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. z 2017 r., poz. 912, z zm.; dalej jako ustawa o cmentarzach). Zgodnie z art. 11 ust. 1 tejże ustawy zgon i jego przyczyna powinny być ustalone przez lekarza, leczącego chorego w ostatniej chorobie (żaden akt prawny nie definiuje tego pojęcia i tym samym nie wskazuje, jaki to jest lekarz). Sam ten przepis stwarza problemy, gdyż w przypadku turysty, rzadko wiemy kto go leczył w ostatniej chorobie, nie mówiąc już o turyście zagranicznym, a nawet jeśli ustali się lekarza ostatnio leczącego zmarłego, to lekarze ci wcale nie są zainteresowani stwierdzeniem zgonu lub nie można się z nimi skontaktować (nie jest dostępny z przyczyn osobistych, np. także przebywa na urlopie itp.). Jest to sytuacja niezwykle nerwowa i w praktyce wystawienie karty zgonu jest możliwe czasami nawet po kilku dniach, co uniemożliwia rodzinie lub bliskim zmarłego podjęcie niezbędnych kroków administracyjnych jak i faktycznych, związanych z pochówkiem. Tę sytuację ustawodawca próbuje rozwiązać w art. 11 ust. 2 ustawy o cmentarzach, wskazując iż w razie niemożności dopełnienia procedury wskazanej powyżej – stwierdzenia zgonu przez lekarza leczącego w ostatniej chorobie – stwierdzenie zgonu i jego przyczyny powinno nastąpić w drodze oględzin, dokonywanych przez lekarza lub w razie jego braku przez inną osobę, powołaną do tej czynności przez właściwego starostę, przy czym koszty tych oględzin i wystawionego świadectwa nie mogą obciążać rodziny zmarłego. Minister właściwy do spraw zdrowia określa w drodze rozporządzenia sposób dokonywania oględzin oraz kwalifikacje osób, które z braku lekarzy mogą być powoływane do wykonania oględzin, zasady wzywania lekarzy mających stwierdzać zgon w przypadku, gdy nie jest to lekarz leczący w ostatniej chorobie oraz w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, zasady pokrywania wydatków związanych z wykonywaniem oględzin. Takie rozporządzenie na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy o cmentarzach nie zostało wydane nowe, a zatem obowiązuje rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny z dnia 3 sierpnia 1961 r. (DzU. Nr 39, poz. 202). Rozporządzenie to jest oderwane od obecnej rzeczywistości jak wskazuje samo Ministerstwo Zdrowia (w odpowiedzi z dnia 22 sierpnia 2018 r. przygotowanej na interpelację poselską nr 24854 w sprawie przepisów dotyczących stwierdzania zgonu poza szpitalem), przepisy dotyczące zasad stwierdzania zgonu i jego przyczyny wymagają dostosowania do aktualnego stanu prawnego, „gdyż są obiektem wielu uwag i niejasności, a ich archaiczność oraz zamierzchła terminologia nie odpowiadają wymaganiom dzisiejszych realiów”. Analiza ustawy jak i rozporządzenia prowadzi do wniosku, iż w przypadku, gdy zgonu nie może stwierdzić lekarz leczący chorego w ostatniej chorobie, stwierdzenie zgonu i jego przyczyny powinno nastąpić w drodze oględzin dokonywanych przez lekarza, lub w razie jego braku, przez inną osobę, powołaną do tej czynności przez właściwego starostę, przy czym koszty tych oględzin i wystawionego świadectwa nie mogą obciążać rodziny zmarłego. Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że przyczyną zgonu było przestępstwo, w takim wypadku kartę zgonu wystawia lekarz, który na zlecenie sądu lub prokuratora dokonał oględzin lub sekcji zwłok. W przypadku, gdy żaden lekarz nie udzielał zmarłemu świadczeń zdrowotnych w okresie 30 dni przed dniem zgonu, bądź lekarz taki zamieszkuje w odległości większej niż 4 km od miejsca, w którym znajdują się zwłoki, albo z powodu choroby lub z innych uzasadnionych przyczyn nie może dokonać oględzin zwłok w ciągu 12 godzin od chwili wezwania, kartę zgonu wystawia lekarz, który stwierdził zgon, będąc wezwanym do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania. Stwierdzenie zgonu możliwe jest również przez lekarza na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym o ile wchodzi on w skład zespołu ratownictwa medycznego (należy jednak pamiętać, iż zespoły ratownicze nie mogą być dysponowane wyłącznie w celu stwierdzenia zgonu). Powstaje jeszcze jeden problem, a mianowicie brak jest określenia zasad finansowania w przypadku, kiedy zgon stwierdza „osoba powołana do tej czynności przez starostę”, przy czym jak wynika ze stanowiska prezentowanego przez Ministerstwo Zdrowia, starosta nie może w takim wypadku wskazać innej osoby niż lekarz. Ministerstwo Zdrowia wskazuje także (pismo nr 299 w sprawie problemów związanych z procedurą stwierdzania zgonu i wydawania karty zgonu /Pisma urzędowe ministerstw z 2016-01-21 VIII/299/2016, Ministerstwo Zdrowia, www.sejm.gov.pl), iż z rozporządzenia wynika, że koszty stwierdzenia zgonu ponosi właściwy powiat, a zatem w ocenie ministerstwa należy przyjąć, że powołanie osoby przez starostę jest zadaniem własnym powiatu, zaś wysokość wynagrodzenia leży w gestii stron umowy łączącej powiat i tę osobę.
W ocenie autora nie jest to takie oczywiste, jednakże z punktu widzenia omawianego problemu, do czasu zmiany prawa w tym zakresie lub innej interpretacji obowiązujących zapisów, starostowie powinni wyznaczyć lekarza, który na ternie powiatu będzie stwierdzał zgon i jego przyczyny, jeśli lekarz „leczący chorego w ostatniej chorobie” nie może tego uczynić lub zgon nie nastąpił w wyniku podejrzenia popełnienia przestępstwa (wówczas kartę zgonu wystawia lekarz, który na zlecenie sądu lub prokuratora dokonał oględzin lub sekcji zwłok, zaś koszty w opisanej sytuacji ponosi Skarb Państwa). Informacja o takim lekarzu winna być podana do publicznej wiadomości (np. poprzez podanie danych lekarza na stronie internetowej właściwego starostwa). Niestety praktyka pokazuje, iż nie wszyscy starostowie wyznaczyli takich lekarzy, co w przypadku wystąpienia konieczności wystawienia karty zgonu w sytuacjach o jakich mowa w art. 11 ust. 2 ustawy o cmentarzach powoduje nerwowości i poszukiwanie ad hoc lekarza, który podejmie się wystawienia takiej karty zgonu. Zasadne jest zatem jak najszybsze uregulowanie omawianej kwestii i pochylenie się nad nową ustawą wprowadzającą instytucję koronera.

dr Marcin Adamczyk
radca prawny
Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego,
Wydział Prawa i Administracji UWM w Olsztynie

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa