Wyborcze obowiązki wójtów, burmistrzów i prezydentów miast

BIULETYN SAMORZĄDOWCA / ANALIZY SAMORZĄDOWE - 2/2020  

Omawiając zadania dotyczące organizacji wyborów zaznaczyć należy, że – ujmując je szeroko – stanowią one wspólny obowiązek jednostek samorządu terytorialnego oraz Państwowej Komisji Wyborczej (Krajowe Biuro Wyborcze). Oczywiście, biorąc pod uwagę charakter wymienionych podmiotów, obowiązki te różnią się znacząco; o ile bowiem PKW, zgodnie z art. 157 § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2019 r. poz. 684, z późn. zm.: dalej – kodeks), jest stałym najwyższym organem wyborczym właściwym w sprawach przeprowadzania wyborów i referendów, to według art. 156 § 1 kodeksu, obsługę i techniczno-materialne warunki pracy obwodowych i terytorialnych komisji wyborczych oraz wykonanie zadań związanych z organizacją i przeprowadzeniem wyborów na obszarze gminy, powiatu lub województwa, zapewnia odpowiednio wójt, starosta lub marszałek województwa.

Niniejsze omówienie poświęcone jest wyłącznie zadaniom jednostek samorządu terytorialnego, ze szczególnym uwzględnieniem zadań wójtów (burmistrzów, prezydentów miast).
Mając na uwadze treść przywołanego już art. 156 § 1 kodeksu, zadania jednostek samorządu terytorialnego można podzielić na: wspierające pracę obwodowych i terytorialnych komisji wyborczych oraz zapewniające warunki materialno-technicznych tych komisji. Oczywiście podział ten jest dość płynny, a same zadania przenikają się i są trudne do jednoznacznej klasyfikacji. Ponadto należy dodać, że wsparcie, o którym mowa, dotyczy także i urzędnika wyborczego, który całość przypisanych mu zadań może realizować wyłącznie za pośrednictwem urzędu gminy.
Zadania wykonywane w omawianym zakresie przez jednostki samorządu terytorialnego są zadaniami zleconymi, co oznacza, że środki finansowe na ich realizację pochodzą, a przynajmniej powinny pochodzić, z budżetu państwa. Praktyka pokazuje, że różnie z tym bywa, ale kwestia ta wymaga odrębnego omówienia i nie będzie w tym miejscu poruszana. Warto też zauważyć, że zadania, o których mowa, „porozrzucane” są po całym kodeksie, a w niektórych sytuacjach przepisy kodeksu odsyłają, co jest zrozumiałe, do aktów wykonawczych. Ma to miejsce np. w zakresie obowiązku wynikającego z art. 186 § 1 kodeksu, w którego świetle lokale obwodowych komisji wyborczych, o których mowa w przepisie art. 16 § 1 pkt 3 (chodzi o lokale przeznaczone dla osób niepełnosprawnych), zapewnia wójt.

DOSTOSOWYWANIE LOKALI WYBORCZYCH DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Przepis dodatkowo mówi o tym, że w każdej gminie co najmniej 1/2 lokali obwodowych komisji wyborczych powinna być dostosowana do potrzeb wyborców niepełnosprawnych; o kryteriach jakie powinien spełniać lokal wyborczy, by mógł zostać kwalifikowany, jako lokal dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, rozstrzyga zaś rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 336). Inaczej mówiąc, wójt wykonując wspomniany wyżej obowiązek dostosowywania lokali wyborczych dla osób niepełnosprawnych musi uwzględniać przepisy powołanego rozporządzenia.
Ze względu na wagę poruszonego wyżej zagadnienia warto kwestii dostosowywania lokali wyborczych do potrzeb osób niepełnosprawnych poświęcić nieco więcej uwagi.
Otóż powołany akt wykonawczy określa warunki, jakie powinien spełniać lokal wyborczy, by mógł być kwalifikowany, jako przeznaczony dla osób niepełnosprawnych. Tymczasem dostępność lokalu wyborczego dla osób niepełnosprawnych należy rozumieć znacznie szerzej, a mianowicie jako możliwość poruszania się po budynku, w którym znajduje się lokal wyborczy, a przynajmniej w tej jego części, w której poruszać się będą potencjalni wyborcy. Zgodnie z § 2 ust. 1 powołanego rozporządzenia, lokal powinien znajdować się na parterze budynku bez barier architektonicznych albo wyposażonego w podjazdy lub inne urządzenia umożliwiające samodzielne dotarcie do niego wyborcom niepełnosprawnym. Z brzmienia cytowanego przepis wynika jedynie zaleceni, by lokal wyborczy znajdował się na parterze budynku, który jednocześnie pozbawiony jest barier architektonicznych lub był wyposażony w odpowiednie urządzenia. Trudno wyobrazić sobie jednak sytuację, w której, co prawda lokal wyborczy byłby zakwalifikowany jako przeznaczony dla osób niepełnosprawnych (spełniałby kryteria zawarte w rozporządzeniu), natomiast dostęp do samego budynku prowadziłby poprzez wysokie, wielostopniowe schody, których samodzielne pokonanie przez osobę niepełnosprawną byłoby niemożliwe. Otóż rozporządzenie posługuje się pojęciem „samodzielne” dotarcie osoby niepełnosprawnej do lokalu wyborczego. Oznacza to, że osoba niepełnosprawna, która udała się do lokalu wyborczego przeznaczonego dla osób niepełnosprawnych powinna, od momentu dotarcia do szkoły czy przedszkola, bez utrudnień natury technicznej, dotrzeć do lokalu wyborczego. Wydaje się więc właściwe by nie kwalifikować lokali, jako przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych w sytuacji, gdy lokal ten znajdowałby się w budynku z utrudnionym dostępem dla osoby niepełnosprawnej.
W praktyce dostosowanie lokali wyborczych obwodowych komisji wyborczych dla osób niepełnosprawnych, pomimo stale modernizującej się infrastruktury, stanowi wciąż istotny problem organizacyjny w niejednej gminie. Problem ten wynika z faktu, że większość lokali wyborczych znajduje się w placówkach oświatowych, których modernizacja, a zatem i perspektywa ich dostosowywania dla osób niepełnosprawnych, przebiega sukcesywnie i etapowo. Gminy, zwłaszcza duże miasta, mają zazwyczaj wieloletnie plany modernizacyjne placówek oświatowych, i nie dostosowują lokali wyborczych z myślą o konkretnych wyborach. To dopiero kompleksowa modernizacja szkoły uwzględnia kryteria techniczne, które pozwalają na kwalifikowanie pomieszczeń szkoły czy przedszkola, jako lokal wyborczy przeznaczony dla osób niepełnosprawnych. W tym miejscu należy zaznaczyć, że zagadnienie dostępu do lokalu wyborczego nie powinno być rozpatrywane jedynie z punktu widzenia osoby niepełnosprawnej, której niepełnosprawność ma charakter formalny, czyli ustalony w przewidzianej formie przez lekarza (orzeczenie o niepełnosprawności), ale także osób, które mają problemy poruszania się z różnych powodów, tak przemijających (kontuzje, urazy, wypadki) lub stałych, wynikających na przykład z podeszłego wieku.; co prawda Kodeks wyborczy przewiduje formy głosowania korespondencyjnego lub za pośrednictwem pełnomocników, które są przeznaczone dla osób, które nie są w stanie oddać głosu w lokalu wyborczym, ale wspomniane formy nakładają na zainteresowanych dodatkowe czynności formalne, a to może zniechęcać do skorzystania z omawianych form oddania głosu wyborczego.

PROWADZENIE KAMPANII WYBORCZEJ W FORMIE PLAKATOWANIA

Zadaniem o charakterze czysto technicznym jest obowiązek zapewnienia komitetom wyborczym możliwości prowadzenia kampanii wyborczej w formie plakatowania (plakaty wyborcze). Zgodnie z art. 114 kodeksu wójt niezwłocznie po rozpoczęciu kampanii wyborczej zapewni na obszarze gminy odpowiednią liczbę miejsc przeznaczonych na bezpłatne umieszczanie urzędowych obwieszczeń wyborczych i plakatów wszystkich komitetów wyborczych oraz poda wykaz tych miejsc do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty, oraz w Biuletynie Informacji Publicznej. Zapewnienie komitetom wyborczych miejsc, o których mowa, wynika z konieczności uniknięcia umieszczania plakatów wyborczych, w miejscach lub urządzeniach do tego nieprzeznaczonych. Inaczej mówiąc, stwarza się komitetom wyborczym możliwość umieszczania plakatów wyborczych w miejscach specjalnie do tego wyznaczonych.

ZADANIA O CHARAKTERZE INFORMACYJNYM

Inną kategorię stanowią zadania, które można określić zwięźle, jako zadania o charakterze informacyjnym. Otóż część tych zadań wynika wprost z art. 16 § 1 kodeksu, który stanowi, że wójt podaje, w formie obwieszczenia, do wiadomości wyborców najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów informację przekazaną przez komisarza wyborczego o:

  • numerach oraz granicach stałych i odrębnych obwodów głosowania;
  • wyznaczonych siedzibach obwodowych komisji wyborczych dla danych wyborów;
  • lokalach obwodowych komisji wyborczych ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych;
  • możliwości głosowania korespondencyjnego przez wyborców niepełnosprawnych i głosowania przez pełnomocnika.

Informacje te mają charakter obwieszczeń urzędowych, które powinny zostać opublikowane w Biuletynie Informacji Publicznej (art. 16 § 2 kodeksu). Wydaje się, że obowiązek informacyjny powinien zostać zrealizowany nie tylko poprzez publikacje obwieszczeń w BIP, ale też w formie umieszczenia ich np. na tablicach obwieszczeń na terenie danej gminy (art.114 kodeksu), czy też rozprowadzenia ich poprzez spółdzielnie, czy wspólnoty mieszkaniowe. Chodzi o to, aby obwieszczenia (informacje), bardzo istotne z punktu widzenia potencjalnego wyborczy, dotarły do jak największej liczby mieszkańców.
O obowiązkach informacyjnych wójta, burmistrza i prezydenta miasta możemy także mówić, gdy dotyczą osób niepełnosprawnych. W art. 37 a § 1-6 kodeksu obowiązki te zostały szczegółowo wymienione. Z kolei w § 2-4 powołanego wyżej przepisu określono zasady i tryb udzielania omawianych informacji dla osób niepełnosprawnych.
Inicjowanie zmian w „geografii wyborczej”
Na wójcie (burmistrzu, prezydencie) ciąży także obowiązek inicjowania zmian w tzw. geografii wyborczej (m.in.: zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych, podziału gminy na stałe obwody głosowania, zmian granic obwodowych komisji wyborczych). Zmiany te dokonywane są przez właściwego komisarza wyborczego na podstawie informacji (art. 13 § 1 b kodeksu) lub wniosku (art. 13 a § 1 kodeksu) wójta. W istocie to na wójcie spoczywa obowiązek czuwania, by tzw. geografia wyborcza zgodna była z przepisami Kodeksu wyborczego.

SPORZĄDZENIE SPISU WYBORCÓW

Mówiąc o zadaniach dotyczących organizacji wyborów nie sposób oczywiście pominąć obowiązku sporządzania spisu wyborców. Sama czynność sporządzania spisu (poprzez sporządzenie spisu należy rozumieć również jego wydrukowanie) ma charakter techniczny. Zgodnie z § 3 ust. 1 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych z dnia 29 grudnia 2014 r. w sprawie spisów wyborców (Dz.U. z 2015 r. poz. 5 oraz z 2019 r. poz. 727) spis wyborców sporządza się w urzędzie gminy na podstawie stałego rejestru wyborców w gminie. Także gmina jest zobowiązana prowadzić rejestr wyborców, o czym mów wprost art. 18 § 11 kodeksu. W tym miejscu należy nadmienić, że dopisywanie do rejestru lub odmowa dopisania do rejestru następuje w drodze decyzji administracyjnej (art. 20 § 1 kodeksu) przy czym skargę na odmowę należy wnieść do właściwego sądu rejonowego (art. 20 § 4 kodeksu).

Artur Leśko
Główny specjalista
Urząd m.st. Warszawy

Spis treści

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa