Samorząd terytorialny a kontrolna funkcja mediów
ANALIZY SAMORZĄDOWE - BIULETYN SAMORZĄDOWCA 5 / 2021
Samorząd terytorialny od ponad trzydziestu lat stanowi ważny element systemu społeczno-gospodarczego, tak w jego ujęciu lokalnym, regionalnym, jak i krajowym. Znaczenie tej sfery życia trudno przecenić. Upodmiotowienie samorządu terytorialnego spowodowało nie tylko wyjątkowy wzrost jego efektywności i skuteczności działania, ale też niesie ono ze sobą odpowiedzialność za podejmowane decyzje czy zaniechania.
Samorząd terytorialny nie tylko wykonuje zadania publiczne, ale też „obraca” środkami publicznymi o znacznej wartości. W efekcie działalność samorządu terytorialnego jest poddana szczególnej kontroli społecznej, w której to kategorii mieści się kontrolna funkcja mediów, mediów o różnym charakterze, ze szczególną rolą prasy lokalnej. Jednostki samorządu terytorialnego, a ściślej rzecz ujmując organy tych jednostek, spotykają się więc z nieustanną oceną, a często też krytyką. Warto w tym miejscy zauważyć, że relacje miedzy władzami samorządowymi (organy, urzędy), a prasą (mediami) możne analizować na gruncie tak ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz.U. z 2018 r. poz. 1914), ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. z 2020 r. poz. 2176), a także, o czym się często zapomina, Kodeksu postepowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 735). Środki prawne stosowane w ww. aktach prawnych są zróżnicowane i o ile w pierwszych dwóch chodzi o gwarancję uzyskania przez prasę (media) informacji, co jest kluczowe z punktu widzenia kontroli społecznej, o tyle w przypadku rozwiązań zawartych w Kodeksie, chodzi przede wszystkim o skargi i wnioski. Z punktu widzenia działalności prasy (mediów) najważniejsze jest „zdobycie” informacji, wiedzy, opinii. Na gruncie omawianych ustaw będziemy więc mieli do czynienia z udostepnieniem informacji publicznej lub udostepnieniem informacji prasowej. W przypadku zaś Kodeksu postępowania administracyjnego z możliwości korzystania przez media z przysługujących im środków w postaci złożenia do organu skargi lub wniosku.
DOSTĘP DO INFORMACJI PUBLICZNEJ
Zgodnie z art. 3a ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe w zakresie prawa dostępu prasy do informacji publicznej stosuje się przepisy ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej. Powołany przepis jest nieprecyzyjny ponieważ operuje zwrotem „w zakresie prawa dostępu prasy do informacji publicznej” w odniesieniu do podmiotu korzystającego z prawa do informacji publicznej. Natomiast w ustawie o dostępie do informacji publicznej wnioskodawcą może być „każdy”. W związku z powyższym, przyjąć należy, że wniosek dziennikarza, czy redakcji, dotyczący udostepnienia informacji publicznej od jednostki samorządu terytorialnego powinien zostać rozpoznany w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej, a więc bez oceny wnioskodawcy. Oznacza to, że nie należy żądać od wnioskodawcy, czy będzie nim dziennikarz czy redakcja, dowodów potwierdzających wykonywanie przez taką osobę funkcji dziennikarskich czy redakcyjnych. Charakter wnioskodawcy, jeśli powołuje się na ustawę o dostępie do informacji publicznej nie ma znaczenia, skoro ustawodawca przyjął, że uprawnionym do uzyskania informacji jest „każdy”.
INFORMACJA PRASOWA
Inaczej jest w sytuacji, gdy wnioskodawca powoła się na przepisy Prawa prasowego. Wówczas odpowiedź ma charakter odpowiedzi prasowej i jest udzielana „prasie”, jako ściśle określonej instytucji. Zgodnie z art. 4 ust. 1 Prawa prasowego, przedsiębiorcy i podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku są obowiązane do udzielenia prasie informacji o swojej działalności, o ile na podstawie odrębnych przepisów informacja nie jest objęta tajemnicą lub nie narusza prawa do prywatność. Pojęcie „prasa” może być interpretowane w różny sposób, a to może rodzić różne skutki prawne. Może mianowicie chodzi i o dziennikarza, ale też zespół prasowy, redakcję, czy redaktora naczelnego. W kontekście udzielenia odpowiedzi przez organ jednostki samorządu terytorialnego, kwestia ta nie jest – jak się okazuje – bez znaczenie. W wyroku z dnia 17 marca 2016 r. (I OSK 1088/15) NSA stwierdził, że: „Jeżeli zatem wnioskodawca domaga się udzielenia informacji prasie, a więc powołuje się na swój przymiot wynikający z art. 7 ust. 2 pkt 1 lub pkt 5 Prawa prasowego, to winien go wykazać, bo bez tego nie może uzyskać żadnej informacji prasowej, w odróżnieniu od udostępniania informacji w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej, o którą mogą ubiegać się również osoby anonimowe, posługujące się przykładowo jedynie nazwą internetową”. Z powyższego wynika, że o ile złożony wniosek w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej nie może być badany co do charakteru wnioskodawcy, ponieważ ustawowe sformułowanie „każdy” nie pozwala podmiotom zobowiązanym do udzielenia informacji publicznej na jakiekolwiek różnicowanie wnioskodawców, to w sytuacji natomiast, gdy wnioskodawca występuje jako „prasa” lub dziennikarz, a więc w oparciu o art. 7 ust. 2 pkt 1 lub 2 ustawy Prawo prasowe, musi wykazać, że spełnia warunek, o którym mowa w art. 4 ust. 1 Prawa prasowego. Organ jest wówczas zobowiązany zbadać, czy wnioskodawcę można kwalifikować jako „prasę” w rozumieniu art. 3a ustawy – Prawo prasowe.
SKARGA W TRYBIE KODEKSU POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO
Środkiem prawnym, który pozwala na prowadzenie działań nie tyle ocennych i krytycznych, co raczej interwencyjnych w stosunku do jednostek samorządu terytorialnego jest skarga składana w trybie art. 248 Kodeksu postępowania administracyjnego. Mediom, bo o nich mowa, poświęcony jest Rozdział 4 Działu VIII zatytułowany: „Udział prasy i organizacji społecznych”. Zgodnie z art. 248 § 1 k.p.a. skargi i wnioski przekazane przez redakcje prasowe, radiowe i telewizyjne do organów właściwych w myśl art. 228-230 i 242 podlegają rozpatrzeniu i załatwieniu w trybie określonym w przepisach Rozdziałów 2 i 3 niniejszego działu. Ustawodawca zdecydował się na podmiotowe wyodrębnienie mediów, jako podmiotów wnoszących skargi i wnioski. Warto podkreślić, że skargę lub wniosek, o których mowa, podmioty wymienione w art. 248 § 1 k.p.a. mogą wnieść w imieniu własnym, ale też działając jako pośrednik, a więc w imieniu innych podmiotów. Występują wówczas pro publico bono. Rozpoznawanie skarg i wniosków wniesionych czy przekazanych przez redakcje odbywa się na zasadach ogólnych.
Artur Leśko
Główny specjalista
Urząd m.st. Warszawy
