Obowiązek zmniejszenia zużycia energii elektrycznej przez gminy i powiaty

ANALIZY | KOMENTARZE - SAS 6/2022

Już w grudniu 2022 r. jednostki samorządu terytorialnego wszystkich trzech szczebli zobowiązane są do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej o co najmniej 10% w porównaniu do średniorocznego zużycia w latach 2018–2019 w jednym miesiącu. Podobne „oszczędności” będą musiały zostać osiągnięte w 2023 r. w porównaniu do zużycia energii w 2022 r.

Ustawa z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej (Dz.U. poz. 2127 – dalej zwana również „ustawą”) weszła w życie z dniem 18 października 2022 r. Rozwiązania prawne mające na celu „wymusić” na samorządach oszczędności w zakresie zużycia energii elektrycznej weszły jednak w życie w późniejszym terminie, a dokładniej mówiąc z dniem 1 grudnia 2022 r. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy (patrz: druk nr 2630 Sejmu RP IX kadencji), jej głównym celem jest zminimalizowanie podwyżek cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych, a także zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego obywateli przez zagwarantowanie ciągłości dostaw energii elektrycznej do gospodarstw domowych realizowanej przez przedsiębiorstwa obrotu.
Ustawa oprócz tytułowej problematyki zmniejszenia zużycia energii elektrycznej przez gminy i powiaty zawiera szereg regulacji prawnych skierowanych do obywateli, m.in. w zakresie zamrożenia ceny energii elektrycznej czy też wprowadzenie dodatku elektrycznego (wzorowanego m.in. na dodatku węglowym).
O ile cel całej ustawy został już przywołany powyżej, o tyle warto spojrzeć na uzasadnienie do jej projektu w kontekście wyjaśnienia, dlaczego to właśnie m.in. gminy i powiaty mają być tymi podmiotami, które zobligowane są do wdrożenia oszczędności w zużyciu energii elektrycznej. I tak, jak wskazali projektodawcy, „Mając na względzie aspekt geopolityczny w związku z konfliktem zbrojnym prowadzonym przez Federację Rosyjską na terenie Ukrainy oraz obecną sytuację na rynku energii jest niezbędne pilne podjęcie działań zmierzających do zmniejszenia zużycia energii, w tym energii elektrycznej. Szczególną rolę w tym procesie powinny odgrywać organy administracji rządowej i samorządowej. Sektor publiczny powinien pełnić wzorcową rolę w zakresie efektywności energetycznej. Podejście to jest zgodne z intencją ustawy z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej (Dz.U. z 2021 r. poz. 2166), tj. rozdziałem 3. Zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej”.

KTO MUSI OSZCZĘDZAĆ?

Katalog podmiotów zobowiązanych do wprowadzenia tak w grudniu 2022 r., jak i w całym 2023 r. oszczędności w zakresie zużycia energii elektrycznej został określony bardzo szeroko. Ustawodawca odesłał w tym zakresie do istniejącego katalogu jednostek sektora finansów publicznych, określonego w art. 9 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1634 z późn. zm. – dalej u.f.p.). Nie wszystkie jednostki sektora finansów publicznych zostały jednak zobligowane do wdrożenia działań oszczędnościowych. Dlaczego? Nie sposób doszukać się w tym zakresie jednoznacznych odpowiedzi – czy to w uzasadnieniu do projektu ustawy czy też w innych materiałach procesu legislacyjnego.
Kto w takim razie ostatecznie został objęty ww. obowiązkiem? Są to następujące jednostki sektora finansów publicznych określone – jak wskazano w ustawie – w art. 9 pkt 1-2a, 6-9, 11-13 u.f.p., tj.:

  • organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;
  • jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
  • związki metropolitalne;
  • instytucje gospodarki budżetowej;
  • państwowe fundusze celowe;
  • Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
  • Narodowy Fundusz Zdrowia;
  • uczelnie publiczne;
  • Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
  • państwowe i samorządowe instytucje kultury.

Z punktu widzenia tytułowych gmin i powiatów istotne jest tym samym wyłączenie z zakresu omawianego obowiązku jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, a także samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, które są jednostkami sektora finansów publicznych, jednakże wymienionymi w tych punktach art. 9 u.f.p., które nie zostały przeniesione na grunt ustawy.

JAK DUŻE OSZCZĘDNOŚCI NALEŻY OSIĄGNĄĆ?

Jak już wskazano na wstępie, ustawa przewiduje dwa okresy rozliczeniowe, w których należy osiągnąć zmniejszenie zużycia energii elektrycznej na poziomie 10% w stosunku do określonego okresu porównawczego – w grudniu 2022 r. i w całym 2023 r. Kwestie te ustawodawca uszczegółowił w art. 37 ust. 1 i ust. 3 ustawy.
I tak, zgodnie z pierwszym z przywołanych powyżej przepisów (tj. art. 37 ust. 1 ustawy), kierownicy jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 9 pkt 1-2a, 6-9, 11-13 u.f.p. (czyli jednostek, które zostały wymienione we wcześniejszej części niniejszego artykułu), od 1 grudnia 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. podejmują działania w celu realizacji obowiązkowego zmniejszenia całkowitego zużycia energii elektrycznej w zajmowanych budynkach lub częściach budynków oraz przez wykorzystywane urządzenia techniczne, instalacje i pojazdy, w danym okresie w wymiarze określonym w ust. 2. Wskazany ust. 2 określa wzór matematyczny, zgodnie z którym należy wyliczyć wysokość zmniejszenia zużycia energii elektrycznej (o czym szerzej w dalszej części niniejszego artykułu). Samą wielkość „oszczędności” należy wyliczyć w oparciu o średnioroczne zużycie w latach 2018-2019. Ustawodawca – jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy – zdecydował się na świadomą rezygnację z danych pochodzących z lat 2020-2021, bowiem były to tzw. lata pandemiczne, kiedy to przez wiele miesięcy urzędy gmin i starostwa powiatowe działały w ograniczonym zakresie, co przekładało się tym samym na mniejsze zużycie energii elektrycznej w tym czasie.
W podobny sposób uregulowano kwestię ograniczenia zużycia energii elektrycznej przez cały 2023 rok. Zgodnie z art. 37 ust. 3 ustawy, kierownicy jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 9 pkt 1-2a, 6-9 i 11-13 u.f.p. (czyli dokładnie tych samych jednostek, co powyżej), od 1 stycznia 2023 r. do 31 grudnia 2023 r. podejmują działania w celu realizacji obowiązkowego celu zmniejszenia całkowitego zużycia energii elektrycznej w zajmowanych budynkach lub częściach budynków oraz przez wykorzystywane urządzenia techniczne, instalacje i pojazdy w danym okresie, w wymiarze określonym w ust. 4. Przywołany ust. 4, analogicznie jak ust. 2, o którym była mowa wcześniej, określa wzór matematyczny, zgodnie z którym należy wyliczyć wysokość zmniejszenia zużycia energii elektrycznej. W przypadku 2023 r. wielkość ograniczenia zużycia energii elektrycznej wyliczana będzie w oparciu o zużycie tej energii w bieżącym 2022 roku. Nie sposób przy tym nie zauważyć, że zużycie, w stosunku do którego mają zostać poczynione „oszczędności”, zawierać będzie również „oszczędność” z grudnia 2022 r.

JAK WYLICZYĆ WIELKOŚĆ „OSZCZĘDNOŚCI”?

Jak już powyżej wskazano, w przypadku ograniczenia zużycia energii w grudniu 2022 r. podstawą, od jakiej należy wyliczyć to ograniczenie, jest średnioroczne zużycie energii elektrycznej w latach 2018-2019 podzielone przez 12. W taki sposób uzyskujemy uśrednioną wartość miesięczną, która stanowić będzie podstawę do wyliczenia zużycia we wskazanym okresie. Ustawodawca cel do osiągnięcia określił następującym wzorem matematycznym:

wzorySAS62022

gdzie ZEE oznacza średnioroczne zużycie energii elektrycznej w latach 2018-2019 (innymi słowy – suma zużycia w roku 2018 i roku 2019 podzielona przez 2).


W zbliżony sposób do powyższego następować będzie wyliczenie koniecznego do osiągnięcia minimum w zakresie ograniczenia zużycia energii elektrycznej w roku 2023. W tym przypadku podstawą, od jakiej należy wyliczyć ograniczenie zużycia energii, jest zużycie energii elektrycznej w bieżącym 2022 r. Obrazuje to następujący wzór matematyczny zawarty w art. 37 ust. 4 ustawy:

 

wzory1SAS62022

gdzie ZZE22 oznacza zużycie energii elektrycznej w 2022 r.

 

WYŁĄCZENIA

Ustawodawca zdecydował się również na wprowadzenie kilku wyłączeń dotyczących sytuacji, w których zużycie prądu nie będzie uwzględniane w zakresie „oszczędności”, jaką mają osiągnąć gminy i powiaty. I tak, zgodnie z art. 37 ust. 5 ustawy, do całkowitego zużycia energii elektrycznej, o którym mowa w ww. art. 37 ust. 1 i 3 ustawy, nie wlicza się zużycia:
w budynkach wykorzystywanych na potrzeby obronności państwa;
przez urządzenia techniczne i instalacje zapewniające ciągłość działania infrastruktury informatycznej jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 37 ust. 1 ustawy;
obiektów stanowiących infrastrukturę krytyczną ujętą w wykazie, o którym mowa w art. 5b ust. 7 pkt 1 ustawy z 26.04.2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2022 r. poz. 261 ze zm.), zlokalizowaną na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.
Z punktu widzenia omawianej problematyki odnoszącej się do gmin i powiatów na szczególną uwagę zasługuje ww. pkt 2. W praktyce okazać się może jednak, że wyłączenie z całkowitego zużycia energii elektrycznej tego zużycia, które przypisane jest do wskazanych w tym punkcie urządzeń technicznych i instalacji, jest nie tylko utrudnione, co wręcz niewykonalne.

RAPORTOWANIE

Gminy i powiaty zobligowane do osiągnięcia określonego zmniejszenia zużycia energii elektrycznej zobligowane będą do przedłożenia swojego wyniku Prezesowi URE w terminie do dnia 31 marca roku następującego po roku, którego dotyczy obowiązek (patrz: art. 37 ust. 5 ustawy). Tym samym, gminy i powiaty zobowiązane będą do złożenia dwóch raportów – pierwszego dotyczącego grudnia 2022 r. do 31 marca 2023 r. i drugiego dotyczącego całego 2023 r. do 31 marca 2024 r. Wzór formularza ma zostać udostępniony przez Prezesa URE w BIP URE i jego kształt ma zapewnić sprawność procesu weryfikacji wykonania ww. obowiązku.

JAKIE GROŻĄ SANKCJE ZA NIEPRZESTRZEGANIE OBOWIĄZKU?

Jeśli ustawodawca wprowadza określone obowiązki, to nie powinno dziwić, że wprowadza również sankcje za ich niezrealizowanie. Sankcja ma być wymierzana za nieosiągnięcie celu zmniejszenia zużycia energii elektrycznej zarówno w grudniu 2022 r. (patrz: art. 38 ust. 1 pkt 3 ustawy), jak i w całym 2023 r. (patrz: art. 38 ust. 1 pkt 4 ustawy). Ową sankcją ma być kara pieniężna wymierzana w drodze decyzji administracyjnej przez Prezesa URE (patrz: art. 38 ust. 2 ustawy). Jej wysokość nie może być natomiast wyższa niż 20 tysięcy zł (patrz: art. 38 ust. 4 ustawy). Jednocześnie postanowiono, że do ww. kar pieniężnych odpowiednio stosowane będą przepisy art. 56 ust. 4 i 6-7a ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. z 2022 r. poz. 1385 z późn. zm.).

PODSUMOWANIE

Niewątpliwie aktualnie panująca sytuacja na rynku energii wymusza konieczność podejmowania dotychczas niespotykanych działań. Tym samym za słuszny należy uznać cel, jaki przyświecał ustawodawcy przy wprowadzaniu rozwiązań przedstawionych w niniejszym artykule. Można mieć jednak wątpliwości, czy rzeczywiście akurat takie rozwiązania są najwłaściwsze, zwłaszcza biorąc pod uwagę dość niewygórowaną maksymalną wysokość kary pieniężnej, jaka grozi samorządom za niezrealizowanie obowiązku ograniczenia zużycia energii elektrycznej, czy to w grudniu 2022 r. czy też w całym 2023 r.

Mateusz Karciarz
prawnik w Kancelarii Radców Prawnych
Zygmunt Jerzmanowski
i Wspólnicy sp.k. w Poznaniu

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa