Ważne zmiany w gminnej gospodarce ściekowej

ANALIZY | KOMENTARZE - SAS 5/2022

9 sierpnia 2022 r. weszły w życie nowe rozwiązania prawne odnoszące się do sposobu funkcjonowania gminnej gospodarki ściekowej. Kolejne zmiany wejdą w życie natomiast już 1 stycznia 2023 r. Wszystkie one zostały wprowadzone ustawą z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy– Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1549).

Wprowadzone ww. nowelizacją zmiany związane są koniecznością poprawnego i pełnego implementowania przez Polskę tzw. dyrektywy ściekowej, tj. dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (Dz.Urz. WE L 135 z 30.05.199, str. 40, z późn. zm.). Teoretycznie implementować tę dyrektywę miało nowe Prawo wodne, tj. ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2021 r. po. 2233 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2018 r. W praktyce okazało się jednak, że dokonano jej niepełnej implementacji, na co zwróciła Polsce uwagę Komisja Europejska w maju 2020 r., kiedy to wystosowała tzw. uzasadnioną opinię w trybie art. 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Co więcej, w związku z brakiem reakcji po stronie Polski na tę opinię, w lutym 2022 r. Komisja Europejska poinformowała, że wystąpiła do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z wnioskiem o ukaranie Polski za brak implementacji wspomnianej dyrektywy ściekowej. Kara, jaka grozi Polsce za brak wdrożenia dyrektywy ściekowej, może sięgnąć nawet 6 miliardów euro.
Chcąc uniknąć tak wysokich kar, alternatywnie zebrać na ich zapłatę odpowiednie środki finansowe, ww. nowelizacją zdecydowano się wprowadzić zmiany do trzech następujących aktów prawnych, wymuszając jednocześnie konieczność zmiany wielu aktów wykonawczych do nich tak w randze rozporządzeń, jak i będących aktami prawa miejscowego:

  • wspomnianego już Prawa wodnego;
  • ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2022 r. poz. 1297 z późn. zm.), zwanej dalej: u.c.p.g.;
  • ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. z 2020 r. poz. 2028 z późn. zm.), zwanej dalej: u.z.z.w.

Z perspektywy gmin istotne znaczenie mają zmiany wprowadzone do wszystkich trzech ustaw – najwięcej z nich wprowadzono jednak do ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.


I. ZMIANY W PRAWIE WODNYM

Nowe rozwiązania prawne wprowadzone 9 sierpnia 2022 r. do Prawa wodnego można podzielić na trzy grupy:

  • zmiany odnoszące się do określenia warunków, jakie muszą spełniać aglomeracje, zarówno w zakresie poziomu ich skanalizowania, jak i ładunku trafiającego do oczyszczalni ścieków gwarantujących odpowiedni standard oczyszczania;
  • nowe obowiązki sprawozdawcze w zakresie ilości ścieków wytworzonych na terenie aglomeracji (oraz nowe kary pieniężne za brak sprawozdania);
  • nowe przepisy określające kary pieniężne dla aglomeracji niespełniających warunków dyrektywy ściekowej.

W odniesieniu do zmian dotyczących warunków, jakie muszą spełniać aglomeracje, zwrócić należy uwagę na nowododany przepis art. 87a Prawa wodnego. Stanowi on, że aglomeracja wyznaczona na podstawie art. 87 ust. 1 Prawa wodnego powinna spełniać następujące warunki:

  • być wyposażona w sieć kanalizacyjną, gwarantującą zbieranie co najmniej 98% ładunku zanieczyszczeń z obszaru aglomeracji, wyrażonego w równoważnej liczbie mieszkańców;
  • ładunek zanieczyszczeń niezebrany siecią kanalizacyjną, o której mowa w pkt 1:

– w przypadku gdy stanowi nie więcej niż 2% ładunku zanieczyszczeń z obszaru aglomeracji – jest mniejszy niż 2000 równoważnej liczby mieszkańców oraz
– jest oczyszczany w innych systemach oczyszczania ścieków, zapewniających taki sam poziom ochrony środowiska jak dla całej aglomeracji;

  • zapewniać wydajność oczyszczalni ścieków, pozwalającą odebrać całość ładunku zanieczyszczeń powstających w aglomeracji, wyrażonego w równoważnej liczbie mieszkańców oraz
  • stosować technologię oczyszczania ścieków z aglomeracji, gwarantującą osiągnięcie wymaganych przepisami powszechnie obowiązującymi standardów oczyszczania ścieków dla oczyszczalni ścieków w aglomeracji o określonej wielkości, wyrażonej równoważną liczbą mieszkańców.

Istotne znaczenie w powyższym zakresie odgrywa również dodany analizowaną nowelizacją przepis art. 472b Prawa wodnego, określający sposób kalkulacji administracyjnych kar pieniężnych za niezrealizowanie wyżej wskazanych warunków, wymierzanych bezpośrednio przez Prezesa Wód Polskich. Przepis ten w ust. 3 stanowi, że wysokość kary wynosi do 200 zł za każdą równoważną liczbę mieszkańców, odpowiadającą ładunkowi zanieczyszczeń z obszaru aglomeracji:

  • który nie jest zbierany przez sieć kanalizacyjną tej aglomeracji i który:

– przekracza 2% ładunku zanieczyszczeń z obszaru aglomeracji – w przypadku warunku, o którym mowa w art. 87a pkt 1 Prawa wodnego, lub
– wynosi 2000 równoważnej liczby mieszkańców i więcej – w przypadku warunku, o którym mowa w art. 87a pkt 2 lit. a Prawa wodnego, lub
– nie jest oczyszczany w systemach oczyszczania ścieków zapewniających ten sam poziom ochrony środowiska jak dla całej aglomeracji – w przypadku warunku, o którym mowa w art. 87a pkt 2 lit. b Prawa wodnego;

  • który przekracza liczbę równoważną liczbie mieszkańców określającą wydajność oczyszczalni ścieków z aglomeracji – w przypadku warunku, o którym mowa w art. 87a pkt 3 Prawa wodnego.

W ust. 4 wskazano natomiast, że wysokość kary za naruszenie standardów oczyszczania ścieków dla oczyszczalni ścieków w aglomeracji w przypadku naruszenia warunku, o którym mowa w art. 87a pkt 4 Prawa wodnego, wynosi do 10 000 zł. Wymierzając tę karę, stosownie do ust. 5, bierze się przy tym pod uwagę przede wszystkim liczbę takich naruszeń i ich wagę.
Co więcej, administracyjna kara pieniężna jest wymierzana każdego roku za rok poprzedni, do momentu uzyskania przez aglomerację zgodności z warunkami, o których mowa w art. 87a Prawa wodnego. W przypadku natomiast aglomeracji zlokalizowanej na obszarze dwóch lub więcej gmin, administracyjną karę pieniężną ponoszą gminy wchodzące w skład aglomeracji proporcjonalnie do wielkości równoważnej liczby mieszkańców danej gminy w aglomeracji, powodującej niespełnienie warunków, o których mowa w art. 87a Prawa wodnego.
Ważne jest jednak to, że gminy, które wyznaczyły aglomeracje przed 9 sierpnia 2022 r., będą mogły być ukarane za niespełnienie warunków określonych w art. 87a Prawa wodnego dopiero od 1 stycznia 2028 r. Ustawodawca daje im bowiem czas na realizację nowych, ustawowych wymogów do 31 grudnia 2027 r.
W odniesieniu natomiast do nowego obowiązku sprawozdawczego gmin uregulowanego przepisami Prawa wodnego, to jest to w praktyce rozszerzony, istniejący już obecnie obowiązek sprawozdawczy z realizacji krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK), o którym mowa w art. 89 Prawa wodnego. Do zakresu tego sprawozdania, składanego Wodom Polskim corocznie, nie później niż do dnia 28 lutego, dodano obowiązek podawania informacji o ilości ścieków wytworzonych na obszarze aglomeracji oraz jakości ścieków oczyszczonych i odprowadzonych do wód lub do ziemi. W przepisach przejściowych nowelizacji brak jest jakichkolwiek regulacji odnoszących się do tych sprawozdań, a tym samym sprawozdanie na nowych zasadach będzie składane już za bieżący rok do końca lutego przyszłego roku. Za nieprzekazanie sprawozdania w ogóle albo nieprzekazanie do poprawionego lub uzupełnionego po uprzednim wezwaniu, grozić będzie administracyjna kara pieniężna do 10 000 zł (patrz: nowy art. 472a Prawa wodnego).


 

II. ZMIANY W USTAWIE O ZBIOROWYM ZAOPATRZENIU W WODĘ I ZBIOROWYM ODPROWADZANIU ŚCIEKÓW

Najmniejszy zakres zmian wprowadzonych nowelizacją objął ustawę o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, aczkolwiek nie oznacza to, że zmiany te są najmniej istotne. Wręcz przeciwnie – mogą się one okazać bardzo istotne z punktu widzenia innych regulacji prawnych wynikających z tej ustawy, zwłaszcza postępowań taryfowych. W przywołanej ustawie pojawiły się dwie nowe regulacje prawne – obie odnoszące się do wieloletniego planu rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych, będących w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego.

PIERWSZA ZMIANA, to rozszerzenie zakresu planu o dodatkowy, obowiązkowy element, tj. planowany sposób realizacji krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK), jeżeli przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne świadczy usługi na obszarze aglomeracji wyznaczonej na podstawie art. 87 ust. 1 Prawa wodnego, ujętej w krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK) – nowy pkt 6 w art. 21 ust. 1 u.z.z.w.

DRUGA ZMIANA w powyższym zakresie to poddanie tych planów kontroli ze strony Wód Polskich. Organ wykonawczy gminy będzie bowiem odtąd zobowiązany przed przedłożeniem radzie gminy projektu planu do zatwierdzenia uzyskać w stosunku do projektu opinię właściwego Dyrektora RZGW (nowy ust. 4a w art. 21 u.z.z.w.). Opinia ta ma dotyczyć nie tylko zgodności planu z KPOŚK, ale również tego, w jakim zakresie może on wpłynąć na wysokość taryf za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, co z pewnością wywoła wiele sporów między organem regulacyjnym z jednej strony, a gminami i przedsiębiorstwami z drugiej. Wody Polskie będą miały 14 dni na zajęcie stanowiska, licząc od dnia otrzymania planu. Niezajęcie stanowiska w tym terminie oznaczać będzie milczącą pozytywną opinię. Samo stanowisko natomiast będzie możliwe do zaskarżenia do sądu administracyjnego w trybie art. 98 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2022 r. poz. 559 z późn. zm.).

Jednocześnie zgodnie z przejściowym przepisem art. 16 nowelizacji, wieloletnie plany rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych, uchwalone przed dniem jej wejścia w życie (tj. przed dniem 9 sierpnia 2022 r.), zachowują ważność. Z przepisu tego wynika jeszcze jedna istotna kwestia, a mianowicie to, że plany takie nie mogą być już zmieniane. Innymi słowy, jeśli przedsiębiorstwo chciałoby zmodyfikować swój plan, to może to zrobić jedynie przez przedłożenie organowi wykonawczemu gminy projektu nowego planu, który będzie już na nowych zasadach podlegać zaopiniowaniu przez Wody Polskie.


 

 

III. ZMIANY W USTAWIE O UTRZYMANIU CZYSTOŚCI I PORZĄDKU W GMINACH

NOWY ZAKRES POJĘCIA NIECZYSTOŚCI CIEKŁYCH

Zmiany wprowadzone do ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wynikają w głównej mierze (aczkolwiek nie tylko) z jednej podstawowej zmiany, jaką jest modyfikacja pojęcia nieczystości ciekłych. Przed dniem wejścia w życie nowelizacji pod tym pojęciem kryły się ścieki gromadzone przejściowo w zbiornikach bezodpływowych. Od dnia 9 sierpnia 2022 r. za nieczystości ciekłe uznajemy również ścieki gromadzone w osadnikach w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków (patrz: nowe brzmienie art. 2 ust. 1 pkt 1 u.c.p.g.).
W ślad za tą powyższą zmianą poszły kolejne – odnoszące się do trzech grup podmiotów: gmin, właścicieli nieruchomości oraz przedsiębiorców odbierających nieczystości ciekłe.

ZMIANY W GMINNYM REGULAMINIE UTRZYMANIA CZYSTOŚCI I PORZĄDKU

Choć ustawodawca nie wprowadził żadnych zmian do art. 4 u.c.p.g., stanowiącego podstawę do przyjęcia przez radę gminy regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, to biorąc pod uwagę zakres spraw regulowanych tym aktem prawnym, zmiana definicji nieczystości ciekłych wymusza jego dostosowanie do nowej rzeczywistości prawnej. Jednym z obligatoryjnych elementów każdego regulaminu jest bowiem określenie szczegółowych zasad utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, dotyczących częstotliwości i sposobu pozbywania się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości (patrz: art. 4 ust. 2 pkt 3 u.c.p.g.). Tym samym niezbędne staje się uwzględnienie w treści regulaminu częstotliwości i sposobu pozbywania się tych nieczystości ciekłych, które pochodzą z przydomowych oczyszczalni ścieków. Z racji odmiennego sposobu funkcjonowania takiej oczyszczalni w porównaniu ze zbiornikiem bezodpływowym, dotychczasowe regulacje odnoszące się do tego drugiego są niewystarczające. O konieczności dostosowania regulaminu do zmian wynikających z nowelizacji wprost zdecydował również sam ustawodawca w art. 11 nowelizacji. Przepis ten stanowi, że „Rady gmin w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy dostosują regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, o którym mowa w art. 4 ust. 1 ustawy zmienianej w art. 2, do zmian wynikających z niniejszej ustawy”. Tym samym gminy mają czas do 9 lutego 2023 r. na zmianę regulaminów.
Aktualizując regulamin w zakresie sposobu i częstotliwości pozbywania się nieczystości ciekłych pamiętać należy, że przyjęte w tym zakresie regulacje będą stanowić podstawę do weryfikacji, czy właściciel nieruchomości we właściwy sposób realizuje nałożone na niego obowiązki – nie tylko te ustawowe (czyli samo pozbywanie się nieczystości ciekłych), ale również te uszczegółowione właśnie w regulaminie. Stąd też niezwykle istotne jest, aby zwłaszcza przyjęta w regulaminie częstotliwość miała jednoznaczny charakter. Innymi słowy, za niewystarczające należy uznać wskazanie tej częstotliwości poprzez określenie, że nieczystości ciekłych należy się pozbywać w sposób systematyczny, niedopuszczający do przepełnienia się zbiornika. Właściwszym rozwiązaniem jest bowiem wskazanie konkretnej minimalnej częstotliwości, np. nie rzadziej niż raz na dwa miesiące w przypadku zbiorników bezodpływowych i nie rzadziej niż raz w roku w przypadku osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków.
W kontekście zmiany regulaminu należy również pamiętać, ze jego zmiana, choćby najmniejsza, wymaga zaopiniowania przed jej przyjęciem przez państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Niezasięgnięcie tej opinii skutkować będzie natomiast wadliwością przyjętej uchwały, co może spowodować jej wyeliminowanie czy to przez wojewodę (na etapie postępowania nadzorczego) czy też w późniejszym terminie przez sąd administracyjny.
Na marginesie warto również pamiętać, że do końca roku gminy mają czas na dostosowanie swoich regulaminów do zmian, które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2022 r. w zakresie odpadów budowlanych i rozbiórkowych (mocą ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. poz. 2151).

POZBYWANIE SIĘ NIECZYSTOŚCI CIEKŁYCH PRZEZ WŁAŚCICIELI NIERUCHOMOŚCI

Zmiana definicji nieczystości ciekłych spowodowała również, że nowa grupa właścicieli nieruchomości objęta została obowiązkiem, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 u.c.p.g., odsyłającym do art. 5 ust. 1 pkt 3b u.c.p.g., który to punkt z kolei jest przedłużeniem zmienionego pkt 3a. Zaczynając od końca – zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 3a u.c.p.g. w brzmieniu od 9 sierpnia 2022 r. obowiązkiem właściciela nieruchomości jest „gromadzenie nieczystości ciekłych w zbiornikach bezodpływowych lub osadnikach w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków”. W kolejnym punkcie, tj. pkt 3b wskazano z kolei, że obowiązkiem właściciela nieruchomości jest również „pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi”. I w ten sposób możemy przejść płynnie do art. 6 ust. 1 pkt 1 u.c.p.g. (także w brzmieniu od 9 sierpnia 2022 r.), zgodnie z którym właściciele nieruchomości, którzy pozbywają się z terenu nieruchomości nieczystości ciekłych, wykonując obowiązek określony w art. 5 ust. 1 pkt 3b, są obowiązani do udokumentowania w formie umowy korzystania z usług wykonywanych przez gminną jednostkę organizacyjną lub przedsiębiorcę, posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych, przez okazanie takiej umowy i dowodów uiszczania opłat za te usługi.
Dotychczas powyższy przepis art. 6 ust. 1 pkt 1 u.c.p.g. nie obejmował przydomowych oczyszczalni ścieków, a tym samym gmina nie była uprawniona do weryfikowania, co właściciele nieruchomości robili z osadami powstającymi w takiej oczyszczalni. Obecnie właściciel każdej nieruchomości niepodłączonej do sieci kanalizacyjnej, realizując obowiązek pozbywania się nieczystości ciekłych, czy to z wykorzystaniem zbiornika bezodpływowego czy też przydomowej oczyszczalni ścieków, zobligowany jest zawrzeć w tym zakresie stosowną umowę cywilnoprawną, natomiast obowiązkiem wójta (burmistrza, prezydenta miasta) jest kontrolowanie, czy ów właściciel rzeczywiście tę umowę posiada, a jeśli tak to, czy na jej podstawie usługa pozbywania się nieczystości ciekłych jest świadczona zgodnie z odpowiednimi regulacjami ustawowymi i regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy (stosownie do art. 6 ust. 5a u.c.p.g.).
Istotną nowością, wprowadzoną 9 sierpnia 2022 r., jest przy tym obowiązek przeprowadzania przez organ wykonawczy gminy cyklicznych kontroli wspomnianych wyżej właścicieli nieruchomości – raz na dwa lata zgodnie z przygotowanym wcześniej planem kontroli (o czym stanowi nowy ust, 5aa w art. 6 u.c.p.g.). Dodatkowo nowelizacja dodała również ust. 5ab do art. 6 u.c.p.g., zgodnie z którym do przeprowadzanych kontroli zastosowanie znajdują przepisy art. 379 i art. 380 Prawa ochrony środowiska. W przeprowadzaniu kontroli ma pomóc również nowododany ust. 2d w art. 10 u.c.p.g., zgodnie z którym „Kto utrudnia lub udaremnia przeprowadzenie kontroli, o której mowa w art. 6 ust. 5a – podlega karze grzywny”. Gminy muszą mieć jednak na uwadze, że ustawodawca zdecydował się również wprowadzić przepis sankcyjny za nieprzeprowadzanie kontroli, o której mowa w art. 6 ust. 5a u.c.p.g. w postaci kary pieniężnej w wysokości od 10 tysięcy zł do 50 tysięcy zł (nowy ust. 7 w art. 9z u.c.p.g.).
W związku z powyższymi zmianami stosowne modyfikacje wprowadzono do ust. 6 i 7 w art. 6 u.c.p.g., określające obowiązek zapewnienia przez gminę pozbywania się nieczystości ciekłych w przypadku tych właścicieli nieruchomości, którzy nie zawarli stosownych umów w tym przedmiocie.

GÓRNE STAWKI OPŁAT

Chociaż, analogicznie jak w przypadku podstawy prawnej do uchwalania przez radę gminy regulaminu utrzymania czystości i porządku, podstawa prawna uchwały w sprawie górnych stawek opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za usługę pozbywania się nieczystości ciekłych nie uległa zmianie, to zmiana definicji nieczystości ciekłych oraz modyfikacje wprowadzone w art. 6 u.c.p.g. wymuszają dostosowanie także tej uchwały do nowych rozwiązań prawnych. Mowa tu o przepisie art. 6 ust. 2 u.c.p.g., który stanowi, że „Rada gminy określa, w drodze uchwały, górne stawki opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za usługi, o których mowa w ust. 1”. Wynika to również z przejściowego przepisu art. 12 ust. 1 nowelizacji, zgodnie z którym rady gmin mają 6 miesięcy od dnia wejścia w życie tej nowelizacji (czyli jak w przypadku regulaminu do dnia 9 lutego 2023 r.) na dostosowanie analizowanej uchwały do zmian wprowadzonych nowelizacją.
Co w praktyce oznacza konieczność zmiany uchwały w sprawie górnych stawek opłat? Niezbędne jest uwzględnienie w jej treści faktu pochodzenia nieczystości ciekłych nie tylko ze zbiorników bezodpływowych, ale również z osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków. Niewątpliwie bowiem, chociażby z uwagi na inną objętość odbieranych nieczystości ciekłych z tych dwóch instalacji, górne stawki opłat powinny być zróżnicowane. Zróżnicowanie to natomiast należy dokonać w oparciu o uprawnienie wynikające z ust. 4a w art. 6 u.c.p.g. Przepis ten stanowi, że „Rada gminy, określając stawki opłat, o których mowa w ust. 2, może stosować zróżnicowane stawki w zależności od gęstości zaludnienia na danym obszarze gminy oraz odpowiednio odległości od miejsca przetwarzania odpadów komunalnych, stacji zlewnej, a także właściwości nieczystości ciekłych”.

Niezbędne staje się uwzględnienie w treści regulaminu częstotliwości i sposobu pozbywania się tych nieczystości ciekłych, które pochodzą z przydomowych oczyszczalni ścieków. Z racji odmiennego sposobu funkcjonowania takiej oczyszczalni w porównaniu ze zbiornikiem bezodpływowym, dotychczasowe regulacje odnoszące się do tego drugiego są niewystarczające. O konieczności dostosowania regulaminu do zmian wynikających z nowelizacji wprost zdecydował również sam ustawodawca w art. 11 nowelizacji. Przepis ten stanowi, że „Rady gmin w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy dostosują regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, o którym mowa w art. 4 ust. 1 ustawy zmienianej w art. 2, do zmian wynikających z niniejszej ustawy”. Tym samym gminy mają czas do 9 lutego 2023 r. na zmianę regulaminów.

Konieczność uwzględnienia w ww. uchwale również nieczystości ciekłych z przydomowych oczyszczalni ścieków jest przy tym dobrym pretekstem, aby zweryfikować, czy górne stawki opłat odnoszących się do odbierania odpadów komunalnych są na wystarczającym poziomie. W wielu gminach bowiem uchwały te były podejmowane w 2012 r. albo 2013 r. i od tego czasu nie były zmieniane (aktualizowane). Bez znaczenia przy tym jest fakt objęcia przez gminę nieruchomości niezamieszkałych systemem gospodarowania odpadami komunalnymi. Należy bowiem pamiętać, że nawet w przypadku, gdy gmina zdecydowała się objąć systemem wszystkie takie nieruchomości, to ich właściciele w dalszym ciągu, we wskazanych w u.c.p.g. przypadkach, mają możliwość wypisania się z tego systemu (patrz: obowiązujące od dnia 23 września 2021 r. przepisy art. 6c ust. 3a i nast.). Tym samym, chociażby wyłącznie w odniesieniu do potencjalnych podmiotów, które mogą być poza systemem, należy takie górne stawki uchwalić.

W odniesieniu do nieczystości ciekłych fragment uchwały w sprawie górnych stawek opłat mógłby wyglądać w następujący sposób:

§ 1. Ustala się górne stawki opłat za usługi w zakresie:

  • opróżnienia zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych:

– w wysokości ... zł brutto za 1 m3 nieczystości ciekłych bytowych,
– w wysokości ... zł brutto za 1 m3 nieczystości ciekłych przemysłowych;

  • opróżniania osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych:

– w wysokości ... zł brutto za 1 m3 nieczystości ciekłych bytowych,
– w wysokości ... zł brutto za 1 m3 nieczystości ciekłych przemysłowych.

ZEZWOLENIA NA ODBIERANIE NIECZYSTOŚCI CIEKŁYCH W SZERSZYM ZAKRESIE

W kontekście wyżej przedstawionych zmian nie dziwią zmiany w przepisach regulujących problematykę uzyskiwania przez zainteresowane podmioty zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie odbierania nieczystości ciekłych od właścicieli nieruchomości. Ustawodawca nie zdecydował się jednak na wprowadzenie nowego, odrębnego od dotychczas funkcjonującego zezwolenia dotyczącego przydomowych oczyszczalni ścieków, a na jego rozszerzenie. I tak, obecnie zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 2 u.c.p.g., na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych wymagane jest uzyskanie zezwolenia.
W konsekwencji powyższego dostosowaniu musi ulec również uchwała rady gminy, określająca wymagania dla przedsiębiorców odbierających nieczystości ciekłe, czyli uchwała, o której mowa w art. 7 ust. 3a u.c.p.g. Ta uchwała, w przeciwieństwie do dwóch poprzednio omawianych (tj. regulaminu i uchwały w sprawie górnych stawek opłat), musi zostać dostosowana do nowych regulacji prawnych w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji (o czym stanowi art. 14 ust. 3 nowelizacji), czyli do dnia 9 sierpnia 2023 r. Jest to spowodowane tym, że rada gminy, określając wymagania dla podmiotów ubiegających się o ww. zezwolenie, musi brać pod uwagę przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 7 ust. 7 u.c.p.g. Przepis ten stanowi bowiem, że „Minister właściwy do spraw klimatu, kierując się potrzebą zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa dla środowiska i mieszkańców oraz dążąc do ujednolicenia kryteriów wydawania zezwoleń, o których mowa w ust. 1 pkt 2, określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób określania wymagań, o których mowa w ust. 3a”. Wydane na podstawie tego przepisu rozporządzenie również musi zostać dostosowane do nowych regulacji ustawowych, na co ustawodawca dał ministrowi właściwemu do spraw klimatu (tj. obecnie Ministrowi Klimatu i Środowiska) 6 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji, tj. do dnia 9 lutego 2023 r.

Z nowych regulacji prawnych w tym przedmiocie na szczególną uwagę zasługuje nowododany ust. 6c w art. 7 u.c.p.g., który określa wymogi co do stacji zlewnych, do których powinny trafiać nieczystości ciekłe. I tak, zgodnie z jego treścią, „Gminne jednostki organizacyjne, o których mowa w ust. 5, w zakresie prowadzonej działalności dotyczącej opróżniania zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych oraz przedsiębiorcy posiadający zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych, są obowiązani do dostarczania nieczystości ciekłych pochodzących ze zbiorników bezodpływowych oraz osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków do oczyszczalni ścieków spełniającej wymagania określone w przepisach wydanych na podstawie art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2021 r. poz. 2233, z późn. zm.), przewidziane dla oczyszczalni ścieków w aglomeracji, z której są dostarczane nieczystości ciekłe”.
Zmiany wprowadzono również w sprawozdaniach składanych przez ww. podmioty. Po pierwsze, zmodyfikowano sposób karania za niezłożenie sprawozdania w terminie. Dotychczas karą było 100 zł za każdy dzień opóźnienia, nie więcej jednak niż za 365 dni. Z uwagi jednak na fakt, że podmioty te składają sprawozdania kwartalne, a nie roczne, to dotychczasową karę zastąpiono karą 300 zł za każdy dzień opóźnienia, nie więcej jednak niż za 90 dni (nowe brzmienie art. 9xb u.c.p.g., w którym pojawiła się również kara za naruszenie wyżej wskazanego obowiązku z nowego ust. 6c w art. 7 u.c.p.g.). Dodatkowo w art. 9 ust. 2 u.c.p.g. jako przesłankę cofnięcia zezwolenia bez odszkodowania wprowadzono niezłożenie sprawozdania w terminie 90 dni od dnia upływu terminu na jego przekazanie po uprzednim dodatkowym wezwaniu do jego złożenia.
Od 1 stycznia 2023 r. zmianie ulegnie również zakres składanych sprawozdań. W tym kontekście odpowiednie zmiany wejdą w życie w art. 9o u.c.p.g. Pierwsze sprawozdanie na nowych zasadach będzie składane do końca kwietnia 2023 r. za pierwszy kwartał 2023 r. Wspomniane wyżej kary za nieterminowe złożenie sprawozdania odnosić się jednak już będą również do sprawozdań za III i IV kwartał w bieżącym 2022 roku.
W tym miejscu należy również wskazać na przepisy przejściowe nowelizacji, które odnoszą się do podmiotów posiadających przed dniem jej wejścia w życie zezwolenia na opróżnianie zbiorników bezodpływowych. Jak stanowi w tym zakresie przepis art. 14 ust. 4 nowelizacji, „Wydane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie, o którym mowa w art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy zmienianej w art. 2 w brzmieniu dotychczasowym, do czasu ich wygaśnięcia lub cofnięcia uprawniają przedsiębiorców, którym zostały wydane, także do wykonywania działalności w zakresie opróżniania osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych odebranych z tych instalacji, pod warunkiem udokumentowania gotowości odbioru nieczystości zebranych z osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków przez stację zlewną i zgłoszenia zamiaru prowadzenia w tym zakresie działalności wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta przed rozpoczęciem działalności w zakresie opróżniania osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych odebranych z tych instalacji”. Dodatkowo w ust. 5 przywołanego art. 14 nowelizacji wskazano, że „Do czasu dostosowania aktów prawa miejscowego, o którym mowa w ust. 3, jednak nie dłużej niż przez 12 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, do przedsiębiorców ubiegających się o uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie opróżniania osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych odebranych z tych instalacji stosuje się wymagania określone w dotychczasowych aktach prawa miejscowego wydanych na podstawie art. 7 ust. 3a ustawy zmienianej w art. 2”.

NOWE GMINNE SPRAWOZDANIE

Jedną z nowości wprowadzonych mocą nowelizacji, która wejdzie jednak w życie dopiero z dniem 1 stycznia 2023 r., jest nowe sprawozdanie, które gminy będą składać corocznie z zakresu gospodarowania nieczystościami ciekłymi. Uregulowane zostało ono w ust. 5 art. 3 u.c.p.g. Przepis ten stanowi, że wójt, burmistrz lub prezydent miasta sporządza sprawozdanie dotyczące gospodarowania nieczystościami ciekłymi za poprzedni rok kalendarzowy, zawierające informacje o:

  • liczbie zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie gminy;
  • liczbie właścicieli nieruchomości, od których odebrano nieczystości ciekłe, oraz liczbie osób zameldowanych pod adresem nieruchomości, na której znajduje się dany zbiornik bezodpływowy lub dana przydomowa oczyszczalnia ścieków;
  • liczbie zawartych umów, o których mowa w art. 6 ust. 1, w okresie sprawozdawczym, a także przed okresem sprawozdawczym, jeżeli obejmują działania realizowane w okresie sprawozdawczym;
  • liczbie zbiorników bezodpływowych lub przydomowych oczyszczalni ścieków, których opróżnianie zorganizowała gmina;
  • częstotliwości opróżniania zbiornika bezodpływowego lub osadnika w instalacji przydomowej oczyszczalni ścieków, o której mowa w art. 4 ust. 2 pkt 3;
  • ilości nieczystości ciekłych odebranych z obszaru gminy w podziale na nieczystości ciekłe bytowe oraz przemysłowe;
  • ilości wody pobranej przez użytkowników niepodłączonych do sieci kanalizacyjnej;
  • stacjach zlewnych, do których przekazane zostały odebrane z terenu gminy nieczystości ciekłe, w postaci wykazu tych stacji;
  • liczbie przeprowadzonych kontroli dokumentów, o których mowa w art. 6 ust. 5a, oraz wynikach tych kontroli.

Ww. sprawozdanie, stosownie do ust. 6 w art. 3 u.c.p.g., będzie składane do dwóch podmiotów – właściwego wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska oraz właściwego dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie – w terminie do końca kwietnia za rok poprzedni. Pierwsze sprawozdanie będzie składane jednak dopiero za rok 2023, a więc w terminie do końca kwietnia 2024 r. (co potwierdza przepis art. 10 ust. 1 nowelizacji).

PODSUMOWANIE

Wprowadzone zmiany ustawowe, oprócz zapewnienia prawidłowego realizowania przez Polskę tzw. dyrektywy ściekowej, z założenia mają przyczynić się również do uszczelnienia systemu ściekowego w Polsce, z czym jest bardzo duży problem. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego za lata 2018-2019 dostępu do kanalizacji nie posiada prawie połowa budynków mieszkalnych, w których mieszka prawie 29 % ludności Polski, z czego 87 % budynków jest wyposażone właśnie w zbiorniki bezodpływowe. Na jeden pojedynczy system kanalizacji (zbiornik bezodpływowy lub przydomową oczyszczalnię ścieków) w 2018 r. przypadało 11,09 m3 odebranych ścieków, tymczasem średnie zużycie wody przez czteroosobową rodzinę wynosiło wówczas 134,4 m3. Oznacza to, że potężny strumień ścieków trafia co roku zamiast do oczyszczalni ścieków wprost do środowiska, na pola, do rowów i rzek i to bez jakiegokolwiek oczyszczania. Czas pokaże, jak bardzo nowe regulacje prawne przyczynią się do poprawy tego stanu.

Mateusz Karciarz
prawnik w Kancelarii Radców Prawnych
Zygmunt Jerzmanowski
i Wspólnicy sp.k. w Poznaniu

SPIS TREŚCI

Wydawca: SKIBNIEWSKI MEDIA, Warszawa