Projekt ustawy o rewitalizacji rzeki Odry ważny dla wszystkich samorządów
BIULETYN SAMORZĄDOWCA / ANALIZY SAMORZĄDOWE - SAS 4 / 2023
Wbrew tytułowi sugerującemu ograniczony zakres merytoryczny i terytorialny, projekt ustawy o rewitalizacji rzeki Odry (druk sejmowy nr 3303) ma charakter ogólnokrajowy i powinien wzbudzić zainteresowanie po stronie jednostek samorządu terytorialnego. W projekcie tym zaproponowano ustanowienie specjalnych zasad budowy, rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków oraz budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnych. Ponadto projekt przewiduje istotną modyfikację w procedurze ubiegania się o dofinansowanie z Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK).
TYTUŁ PROJEKTU MOŻE BYĆ MYLĄCY
Na pierwszy rzut oka wydawałoby się, że projekt ustawy o rewitalizacji rzeki Odry dotyczy tylko tego, o czym wspomniano w jego tytule, tzn. „rewitalizacji rzeki Odry”. W szczególności w tytule projektu nie ma mowy o zmianach obowiązujących ustaw. Dopiero lektura tego projektu wskazuje na nieadekwatność przyjętego tytułu. Propozycje przedstawione w projekcie przez Ministerstwo Infrastruktury mogą mieć wpływ na realizowanie zadań z zakresu gospodarowania wodami oraz zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków przez samorządy w całym kraju. Co prawda art. 1-8 projektu rzeczywiście poświęcono działaniom mającym wpływ na wody rzeki Odry i jej dorzecza, jednakże za pośrednictwem art. 9-15 projektu zamierza się dokonać szeregu zmian w obowiązujących przepisach. Jednym z elementów projektu ustawy o rewitalizacji rzeki Odry o zasięgu ogólnopolskim są zmiany prawnych uwarunkowań realizacji inwestycji wodno-ściekowych.
INWESTYCJE W ZAKRESIE GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ
W art. 1 pkt 1 lit. b projektu ustawy o rewitalizacji rzeki Odry zasygnalizowano, że projekt obejmuje określenie szczegółowych zasad i warunków przygotowania inwestycji, mających na celu poprawę funkcjonowania gospodarki wodno-ściekowej „w obszarze mogącym mieć wpływ na środowisko wodne w dorzeczu rzeki Odry”. Jest to niewątpliwie przykład zarządzania wodami z uwzględnieniem hydrograficznego podziału państwa na obszary dorzeczy, regiony wodne i zlewnie, zamiast trójstopniowego podziału terytorialnego państwa na województwa, powiaty i gminy. Powyższe wpisuje się w wymagania wynikające z prawa Unii Europejskiej i prawa polskiego, dotyczące koordynowania w obszarach dorzeczy działań podejmowanych w celu ochrony wód.
Ministerstwo Infrastruktury upatruje szans na zmniejszenie zanieczyszczenia wód rzeki Odry i jej dopływów w realizowaniu inwestycji w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, gdzie funkcjonowanie nowych przedsięwzięć powinno zmniejszyć ilość ścieków, wprowadzanych do wód niezgodnie z prawem, a następnie zmniejszyć zanieczyszczenie rzeki Odry. W szczególności przyjęto, że „gospodarstwa domowe, przedsiębiorcy podłączeni do sieci kanalizacyjnych nie będą zainteresowani odprowadzaniem ścieków w inne miejsca niż do oczyszczalni ścieków” (s. 6 uzasadnienia projektu).
Inwestycje w zakresie gospodarki wodno-ściekowej podzielono w projekcie na dwie kategorie: budowę, rozbudowę lub modernizację oczyszczalni ścieków w aglomeracjach, o których mowa w art. 86 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (art. 5 ust. 1 pkt 1 projektu) oraz budowę lub modernizację sieci kanalizacyjnej w takich aglomeracjach (art. 5 ust. 1 pkt 2 projektu). Nie każda tego rodzaju inwestycja w Polsce miałaby być „inwestycją w zakresie gospodarki wodno-ściekowej” w rozumieniu projektu ustawy o rewitalizacji rzeki Odry. Takimi inwestycjami będą wyłącznie te, które wymieniono w załączniku nr 1 (łącznie 123 inwestycje związane z oczyszczalniami ścieków) albo załączniku nr 2 (łącznie 259 inwestycji dotyczących sieci kanalizacyjnych). W uzasadnieniu projektu odwołano się do danych, ujętych w VI aktualizacji KPOŚK, zgodnie z którymi w dorzeczu rzeki Odry zlokalizowanych jest 599 aglomeracji, z czego 328 oceniono jako spełniające wymagania przewidziane w prawie Unii Europejskiej, a 271 zakwalifikowano jako niespełniające tych wymagań. Koszty zaplanowanych inwestycji dla wszystkich aglomeracji w dorzeczu rzeki Odry oszacowano na ok. 9,65 mld złotych (s. 7 uzasadnienia projektu). Inwestycji w zakresie gospodarki wodno-ściekowej nie należy utożsamiać z inną kategorią inwestycji zaproponowaną w tym projekcie ustawy, czyli „inwestycjami dla Odry”, mającymi na celu poprawę „warunków środowiskowych rzeki Odry” i opisanymi w art. 1 pkt 1 lit. a i art. 2 projektu.
SKRÓCENIE TERMINÓW USTAWOWYCH
W odniesieniu do inwestycji w zakresie gospodarki wodno-ściekowej przewidziano w projekcie ustawy o rewitalizacji rzeki Odry skrócenie ustawowych terminów na wydanie decyzji administracyjnych, związanych z tymi inwestycjami, co – w ocenie Ministerstwa Infrastruktury – „pozwoli na przyspieszenie procedury realizacji inwestycji w dorzeczu Odry” (s. 6 uzasadnienia projektu). Powyższe rozwiązanie miałoby znaleźć zastosowanie do trzech rodzajów decyzji administracyjnych, w istotnej części wydawanych przez jednostki samorządowe: decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, pozwoleń na budowę i pozwoleń na użytkowanie.
Decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach miałyby być wydawane w terminie nie dłuższym niż 45 dni od dnia złożenia wniosku, a w sprawach szczególnie skomplikowanych w terminie nie dłuższym niż 60 dni od dnia złożenia wniosku (art. 5 ust. 3 pkt 3 projektu). Z kolei w przypadku pozwoleń na budowę i pozwoleń na użytkowanie zakłada się ich wydawanie w terminie nie dłuższym niż miesiąc od dnia złożenia wniosku, a w sprawach szczególnie skomplikowanych w terminie nie dłuższym niż 45 dni od dnia złożenia wniosku (art. 5 ust. 3 pkt 1-2 projektu). Do powyższych terminów nie byłyby wliczane terminy, przewidziane w przepisach prawa do dokonania określonych czynności, okresów doręczania z wykorzystaniem publicznej usługi hybrydowej w rozumieniu art. 2 pkt 7 ustawy z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych, okresów zawieszenia postępowania, okresu trwania mediacji oraz okresów opóźnień, spowodowanych z winy strony albo z przyczyn niezależnych od organu (art. 5 ust. 4 projektu). Jest to rozwiązanie analogiczne do mechanizmu znanego z art. 35 § 5 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego i dotyczącego czasu, który organy rzeczywiście mogą poświęcić na rozpatrywanie określonej kategorii spraw.
PRIORYTET W UBIEGANIU SIĘ O DOFINANSOWANIE Z KPOŚK
W art. 5 ust. 2 projektu ustawy o rewitalizacji rzeki Odry znalazł się instrument, którego skutki wykraczałyby poza prawną sytuację aglomeracji położonych w dorzeczu rzeki Odry i dotykałyby pozostałych aglomeracji w Polsce. Inwestycjom w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, objętym tym projektem i realizowanym na obszarze aglomeracji niespełniających wymagań, miałoby zostać nadane pierwszeństwo w ubieganiu się o dofinansowanie z KPOŚK. Znaczenie tej regulacji wyjaśniono w uzasadnieniu projektu, gdzie przyznano, że „inwestycje zlokalizowane w obszarze dorzecza Odry ujęte w KPOŚK będą traktowane priorytetowo względem inwestycji z innych obszarów dorzeczy, np. Wisły. W takim wypadku wnioski dotyczące inwestycji w aglomeracjach zlokalizowanych w obszarze dorzecza Odry i dorzecza Wisły, które zostały zgłoszone w tym samym czasie do jednostki zarządzającej, […] rozpatrzone zostaną wg. priorytetu, tj. najpierw wnioski tzw. odrzańskie, a dopiero potem tzw. wnioski wiślane” (s. 6 uzasadnienia projektu). Zdaniem Ministerstwa Infrastruktury, wprowadzenie pierwszeństwa „zapewni sprawną realizację zadań w dorzeczu Odry […], a jednocześnie przypieszy dostosowanie się do wymogów unijnych”. Otwarte pozostaje pytanie o sprawną realizację zadań na pozostałych obszarach dorzeczy w Polsce i dostosowywanie się położonych tam aglomeracji do wymagań wynikających z prawa Unii Europejskiej, z uwzględnieniem perspektywy obecnie prowadzonych prac nad projektem nowej dyrektywy, dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.
Wejście w życie przepisów ustawy o rewitalizacji rzeki Odry w proponowanym kształcie, może bezpośrednio wpłynąć na sytuację gmin, w tym gmin miejsko-wiejskich, które planują podjęcie lub kontynuowanie działań służących poprawie funkcjonowania gospodarki wodno-ściekowej. Ich sytuacja może ulec zmianie także wtedy, gdy nie są położone na obszarze dorzecza rzeki Odry. Projekt ustawy skierowano 26 maja 2023 r. do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu, a 14 czerwca 2023 r. do dalszych prac w komisjach sejmowych. Z uwagi na możliwy ogólnokrajowy zasięg oddziaływania projektu, zasadnym byłoby monitorowanie przez gminy postępu prac nad tym dokumentem oraz wewnętrzna analiza potencjału inwestycyjnego z uwzględnieniem planowanego pierwszeństwa aglomeracji położonych na obszarze dorzecza rzeki Odry.
Tymon Grabarczyk
Associate w Praktyce Infrastruktury i Energetyki
kancelarii Domański Zakrzewski Palinka
