Pozycja biegłego w postępowaniu administracyjnym
TEMAT MIESIĄCA SAS 1/2013
Instytucja biegłego w polskim systemie prawnym posiada szerokie zastosowanie. Regulacje prawne dotyczące wymienionej instytucji odnaleźć można nie tylko w procedurze administracyjnej, ale także w postępowaniu cywilnym oraz w prawie karnym procesowym. Z punktu widzenia formalnego prawa administracyjnego niniejsza instytucja wymaga jednak szczególnego zainteresowania.
Niewątpliwym pozostaje fakt, że postępowanie dowodowe stanowi zasadniczą rolę całego postępowania administracyjnego. Bezsprzecznie służy ono wyjaśnieniu okoliczności faktycznych, mających wpływ na rozstrzygnięcie sprawy administracyjnej.
Nie bez znaczenia dla istoty samej procedury pozostają środki dowodowe. Zgodnie z treścią art. 75 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny.
Bezsprzecznie na tle tego zróżnicowania rysuje się obraz pozycji biegłego w postępowaniu administracyjnym. Wymaga podkreślenia, że wedle treści art. 84 § 1 wymienionego aktu prawnego gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, organ administracji publicznej może zwrócić się do biegłego lub biegłych o wydanie opinii. Dodać należy, że organ czyni to w formie postanowienia. Pamiętać jednak trzeba, iż w podstawie prawnej art. 80 niniejszej ustawy prawodawca wyodrębnił zasadę swobodnej oceny dowodów. Stosownie do brzmienia tego przepisu prawnego organ administracji publicznej ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona.
Niemniej jednak koniecznym jest nadmienić, iż sięganie przez organ prowadzący postępowanie po ekspertyzę biegłego nie może być nadużyciem proceduralnym. W obliczu całokształtu materiału dowodowego wiedzieć trzeba, że jedynie w przypadku wyczerpania tradycyjnych oraz powszechnie stosowanych środków dowodowych w postaci zgromadzenia dowodów z dokumentów lub powołania dowodów z przesłuchania świadków oraz mając na uwadze brak dotarcia do prawdy materialnej organ pomocniczo może sięgać po szczególne środki dowodowe. Bez wątpienia takim środkiem dowodowym jest dowód z opinii biegłego. Czynnikiem uzasadniającym konieczność wykorzystania wymienionego dowodu w toku prowadzonego przez organ postępowania bezspornie pozostają: skomplikowany charakter prowadzonego postępowania oraz w swej zasadniczej części potrzeba posiłkowania się przez organ wiadomościami specjalnymi.
BIEGŁY W ORZECZNICTWIE NSA
Za takim przekonaniem przemawia wykładnia sądowa. Zgodnie z wyrokiem NSA w Warszawie z dnia 12 grudnia 2008 roku dowód z opinii biegłego można zastosować, jeżeli istnieje potrzeba pozyskani wiadomości wybiegających poza zwykłą rutynową działalność organu (II GSK 361/08, LEX nr 518210). W myśl z kolei wyroku NSA w Warszawie z dnia 15 września 2010 roku dowód z opinii biegłego powinien być dopuszczony wówczas, gdy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego co do okoliczności faktycznych okaże się, że pełna ocena jego wyników wymaga bliższego poznania reguł istniejących w danej dziedzinie (II OSK 1717/09, LEX nr 746750).
WIADOMOŚCI SPECJALNE
Nie budzi wątpliwości stwierdzenie, że pojęcie wiadomości specjalnych stanowi pojęcie nieostre. W literaturze prawniczej przyjmuje się, że wiadomościami specjalnymi są z pewnością wiadomości z dziedziny budownictwa, górnictwa, dozoru technicznego, ochrony środowiska, medycyny, historii sztuki itp. (M. Szubiakowski, M. Wierzbowski, A. Wiktorowska, Postępowanie administracyjne – ogólne, podatkowe, egzekucyjne i przed sądami administracyjnymi, praca zbiorowa pod red. M. Wierzbowskiego, Warszawa 2007, s. 114; podobne stanowisko zajął A. Wróbel w swoim komentarzu do ustawy – kodeks postępowania administracyjnego). W świetle tego wyodrębnienia trafne jest spostrzeżenie, że wskazane dziedziny wiedzy nie stanowią katalogu zamkniętego. Każda bowiem sfera nauki charakteryzuje się swoistą odrębnością, która wypełnia znamiona wiadomości specjalnych.
I tak badając linię orzeczniczą z zakresu postępowania administracyjnego za dowód z opinii biegłego w szczególności uznaje się operat szacunkowy sporządzony przez rzeczoznawcę majątkowego, ekspertyzę specjalisty wykonującego raport oddziaływania na środowisko lub wydającego opinię na temat tego raportu, ocenę wieku istniejących drzewostanów przygotowaną przez osobę mającą wiedzę merytoryczną w tym obszarze zagadnień lub orzeczenie lekarskie wydane na użytek postępowania w sprawie chorób zawodowych. Można zauważyć, że wymienione kategorie spraw stanowią najczęstszą płaszczyznę nauki z obszarów, której organy administracji publicznej sięgają po opinię biegłych. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby biegłym ustanowić inne podmioty, niż te wymienione powyżej. Dla przykładu wolno wskazać pośredników w obrocie nieruchomościami, którzy niezaprzeczalnie posiadają wiadomości specjalne z obszaru swojego działania, a w myśl treści art. 180 ust. 1a de lege lata ustawy o gospodarce nieruchomościami mogą wykonywać ekspertyzy i opracowania.
FORMY WYKONANIA OPINII PRZEZ BIEGŁEGO
Co się tyczy z kolei formy wykonania opinii przez biegłego to trzeba nadmienić, że przepisy kodeksu postępowania administracyjnego pomijają tę kwestię. Pomocna jest jednak linia orzecznicza. Zgodnie z wyrokiem NSA w Warszawie z dnia 12 czerwca 2002 roku sąd wskazał, iż wprawdzie w przepisach k.p.a. nie określono wymagań, jakimi winna odpowiadać opinia biegłych, ale z samej istoty tego dowodu wynika, że opinia ta musi zawierać uzasadnienie przyjętego stanowiska z jednoczesnym ustosunkowaniem się do zebranych w sprawie dowodów (I SA 1406/01, LEX nr 141214). Na podobnym stanowisku stanął inny organ sądowy. WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 21 maja 2008 roku uznał, że w przypadku konieczności uzyskania wiadomości specjalnych opinia sporządzana przez biegłego winna zawierać wyjaśnienie okoliczności podlegających ustaleniu i uzasadnienie przyjętego sposobu rozumowania (II SA/Gd 130/08, LEX nr 413611). W praktyce przyjmuje się także, że opinia biegłego może zostać złożona ustnie do akt sprawy, przy czym w myśl treści art. 67 § 2 pkt 2 k.p.a. należy pamiętać o konieczności sporządzenia protokołu z przesłuchania biegłego.
OPINIE BIEGŁEGO WYŁĄCZNIE W ZAKRESIE STANU FAKTYCZNEGO
Nie wolno zapominać, że biegły wydaje opinie wyłącznie w zakresie stanu faktycznego określonej
sprawy administracyjnej. Nie posiada on uprawnień do dokonywania interpretacji norm prawnych.
Wedle wyroku NSA w Warszawie z dnia 23 kwietnia 2008 roku przedmiotem opinii biegłego są okoliczności dotyczące stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy, wobec tego nie jest dopuszczalne powołanie biegłego co do obowiązywania i stosowania oraz wykładni przepisów prawa (II OSK 1845/06, LEX nr 468721). Nie oznacza to jednak zakazu ustanawiania podmiotów (biegłych) posiadających także wiedzę prawniczą. Współcześnie obserwuje się zjawisko posiadania przez człowieka kilku dyplomów ukończenia studiów wyższych.
Biegły nadto podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu na zasadach wyłączenia pracownika od udziału w postępowaniu, zgodnie z treścią art. 24 k.p.a.
Mariusz Paradowski
