Odpis na ZFŚS w jednostce oświatowej
FINANSE SAMORZĄDU - SAS 6/2012
PYTANIE BURMISTRZA MIASTA I GMINY:
W jednostce oświatowej corocznie naliczany jest odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, jednak środki na ten cel, za poszczególne lata, nie zostały przekazane w pełnej wysokości. Czy na dzień dzisiejszy, w oparciu o art. 291 § 1 ustawy Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r., Nr 21, poz.94 z późn. zm.), ulega przedawnieniu nieprzekazana i niewykorzystana część środków na ww. fundusz za lata 2008 i wcześniejsze? Czy środki z tych lat nadal uległyby ewentualnemu przedawnieniu, jeśli w roku 2009 został pomniejszony odpis za poprzednie okresy, czyli za rok 2008 i lata wcześniejsze, a w roku 2012 z powrotem doksięgowano zdjętą wcześniej różnicę odpisu?
ODPOWIEDŹ PRAWNIKA:
Skoro nie może mieć miejsca nieprzekazanie środków na ZFŚS (konstrukcja normy prawnej oparta jest na trybie imperatywnym, a nie fakultatywnym), to nie może dojść do powstania roszczeń po stronie funduszu o przekazanie takich środków. Zatem, jeśli nie dochodzi do powstania roszczeń, nie jest możliwym analizowanie problemu przedawnienia roszczeń, które nie powstały.
Przede wszystkim należy podkreślić, że poruszony problem ma bardzo trudny i złożony charakter prawny. Zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, użyte w ustawie określenie dotyczące pojęcia „coroczny odpis podstawowy” oznacza równowartość dokonanych odpisów na rachunek bankowy funduszu, w wysokości określonej w art. 5, na zasadach określonych w art. 6 ust. 2. Stosownie do treści art. 5 ust. 1 powołanej ustawy, fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Dalsze ustępy artykułu 5 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych doprecyzowują tryb i zasady tworzenia funduszu, przy czym, co istotne dla analizowanego pytania, na mocy ust. 8 wyłączono stosowanie przepisów ust. 1-7 m.in.: do szkół i placówek objętych systemem oświaty, w stosunku do nauczycieli podlegających przepisom Karty Nauczyciela.
ODPIS W KARCIE NAUCZYCIELA
Przepisy Karty Nauczyciela regulują – w art. 53 – szczególny tryb naliczania odpisu. I tak, stosownie do art. 53 ust. 1, dla nauczycieli dokonuje się corocznie odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości ustalanej jako iloczyn planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć), skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) i 110% kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3, obowiązującej w dniu 1 stycznia danego roku.
Z art. 53 ust. 1a wprost wynika, że z odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, o którym mowa w ust. 1, wypłacane jest nauczycielowi do końca sierpnia każdego roku świadczenie urlopowe w wysokości odpisu podstawowego, o którym mowa w przepisach o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, ustalonego proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy i okresu zatrudnienia nauczyciela w danym roku szkolnym.
Ponadto, w sprawach nieuregulowanych w art. 53 ust. 1–4 stosuje się przepisy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, co wprost wynika z art. 53 ust 5 Karty Nauczyciela.
Zatem, w pierwszej kolejności zauważyć należy, że - w świetle powyższych przepisów prawa - w przypadku tych wszystkich sytuacji, w których będziemy mieli do czynienia z pracodawcą, który jest zobowiązany do stosowania Karty nauczyciela i na jej podstawie wypłaty świadczenia - spoczywa na nim obowiązek wypłaty określonego świadczenia na rzecz uprawnionych pracowników niezależnie od tego, czy środki na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych zostały przekazane, czy też nie. Istotnym jest tu bowiem, dla możliwości wysunięcia roszczeń o wypłatę świadczenia przewidzianego w art. 53a ust. 1a przez uprawnionego pracownika, w pierwszej kolejności dokonanie obowiązku dokonania odpisu, a nie faktyczne przekazanie na fundusz środków.
Przeanalizowanie tego problemu jest o tyle istotne, że w zadanym pytaniu poruszono kwestię przedawniania roszczeń. Po to jednak, aby analizować kwestię przedawniania roszczenia, w pierwszej kolejności w sposób niebudzący wątpliwości należy ustalić, że roszczenie tego typu powstaje. Istota problemu sprowadza się zatem przede wszystkim do tego, czy z tytułu nieprzekazania środków na ZFŚS powstaje roszczenie o ich przekazanie, a jeśli roszczenie powstaje, to komu przysługuje. Termin przedawnienia roszczenia to zagadnienie wtórne.
Z treści pytania wynika, że zdaniem pytającego powstaje roszczenie tego typu, tj. o przekazanie środków na ZFŚS nieprzekazanych w roku dokonania odpisu na ten fundusz. Jest to logiczną konsekwencją zadania przez autora pytania o przedawnienie roszczeń. W sytuacji bowiem, w której nie dochodzi do powstania roszczenia, nie może dojść do jego przedawnienia.
Zauważyć zatem należy, analizując problem pod kątem powstania roszczenia, że najistotniejszymi elementami jest ustalenie zakresu roszczenia oraz ustalenie podmiotu, któremu przysługuje czynna legitymacja procesowa do wysuwania tego roszczenia.
Zatem, z jednej strony, w odniesieniu do kwestii możliwości wysuwania roszczeń o wypłatę świadczenia wynikającego z art. 53a ust. 1a Karty Nauczyciela, zdaniem autorki z przepisu tego wynika, że spełniającemu określone kryteria pracownikowi przysługuje prawo wysuwania określonych roszczeń niezależnie od tego, czy środki na ZFŚS faktycznie zostały przekazane przez pracodawcę, czy też nie. W tej sytuacji potencjalnej analizie mógłby podlegać termin przedawnienia roszczeń o wypłatę świadczenia z ZFŚS, które przysługują uprawnionemu pracownikowi. Jednak nie o ten termin zadano pytanie.
Z drugiej strony, w odniesieniu do kwestii przysługiwania i powstania roszczeń na rzecz innych podmiotów, a konkretnie ZFŚS, jak się wydaje, fundusz nie posiada czynnej zdolności procesowej w zakresie wysuwania roszczeń o przekazanie środków finansowych na jego rzecz. Przepisy prawa zawarte w ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie przewidują sytuacji, w której dokonuje się odpisu na ZFŚS, a nie przekazuje faktycznie środków. Z analizy obowiązujących norm prawnych wynika, że obowiązkiem pracodawcy jest odrębne gromadzenie środków finansowych ZFŚS. W art. 12 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych stwierdza się, że „środki funduszu są gromadzone na odrębnym rachunku bankowym”, a nie „mogą być gromadzone”. Prawodawca nie przewiduje zatem sytuacji, w której nie dojdzie do takiego przekazania środków.
Skoro nie może mieć miejsca nieprzekazanie środków na ZFŚS (konstrukcja normy prawnej oparta jest na trybie imperatywnym, a nie fakultatywnym), to nie może dojść do powstania roszczeń po stronie funduszu o przekazanie takich środków.
Zatem, jeśli nie dochodzi do powstania roszczeń, nie jest możliwym analizowanie problemu przedawnienia roszczeń, które nie powstały. Nie jest więc możliwym udzielenie odpowiedzi w zakresie terminu przedawnienia roszczeń, które nie istnieją.
Dodatkowo nadmienić należy, że - z uwagi na obowiązkowy charakter tworzenia ZFŚS i przekazania na niego środków, które gromadzi się na wyodrębnionym rachunku bankowym - niewykonywanie przepisów ustawy zagrożone jest sankcją karną (art. 12a ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych).
Monika Truksa
